کد مطلب:48850 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

با توجه به برخوردار نبودن آسمانها و زمين از آگاهي و شعور و توانايي سخن گفتن، آيه يازدهم از سورة مبارك سجده، چگونه توجيهپذير است؟

شعور عبارت است از ادراك دقيق كه اغلب در ا دراك محسوسات به كار ميرود، نه امور معقول و به همين دليل حواس انسان را مشاعر ميگويند.(الميزان، علامه طباطبايي، ج 2، ص 248.) برخلاف تصور كه عبارت است از آگاهي بر همة معاني حاصله، اين نوع از ادراك، ادراكي غيرثابت و متزلزل بوده(معارف و معاريف، مصطفي حسيني دشتي، ج 3، ص 1328، اسماعيليان.) اولين مرتبه از حصول علم به وسيلة قوّه عاقله را تشكيل ميدهد.(جعفر سجادي، فرهنگ معارف اسلامي، ج 2، ص 1064، كومش.)

با توجه به معناي ياد شده از شعور، به نظر ميرسد آسمانها وزمين، به معناي مزبور، داراي شعور نباشند، چرا كه حس ندارند تا از طريق آن به درك شعوري دست يابند. امّا اين بدان معنا نيست كه آنها هيچ گونه ادراك باطني ندارند; بلكه از تدبر در آيات قرآن روشن ميشود كه همة موجودات جهان از جمله آسمان و زمين، داراي شعور و ادراك باطني هستند; چنانكه قرآن كريم ميفرمايد: تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَـَوَ َتُ السَّبْعُ وَ الاْ ?َرْضُ وَ مَن فِيهِنَّ وَ إِن مِّن شَيْءٍ إِلآيُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لَـَكِن لآتَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُم;(اسرأ،44) آسمانهاي هفت گانه و زمين و كساني كه در آنها هستند، همه تسبيح او ميگويند; و هر موجودي، تسبيح و حمد او ميگويد; ولي شما تسبيح آنها را نميفهميد.(ر.ك: به آيات: (حشر، 1 و 24)، (صف، 1)، (جمعه،1)، (تغابن، 1)، (حديد، 1).)

در جاي ديگر نيز ميفرمايد: كُلُّ قَدْ عَلِمَ صَلاَ تَهُ وَ تَسْبِيحَه;(نور،41) هر يك از آنها نماز و تسبيح خود را ميداند.

به طور كلي وجود شعور و ادراك باطني در تمامي موجودات جهان، از دو طريق نقلي و عقلي قابل اثبات است; امّا طريق نقلي: آيات و روايات فراواني است در اين مورد كه از جملة آنها: هشدار مورچهاي به مورچگان ديگر است كه مبادا در زير پاي سليمان و سپاهيان او از بين بروند(نمل،18) و يا داستان هُدهد، پرندهاي كه موحد را از مشرك تشخيص ميدهد و در خدمت حضرت سليمانغ گزارش ميدهد و فرمان ميبرد(نمل، 20 ـ 28)، كه همگي حاكي از يك شعور بس خاصي در اين حيوان و ساير حيوانات است.

در مورد جمادات، افعالي را به آنها نسبت داده كه با درك و آگاهي توأم است، نظير آية 72 احزاب إِنَّا عَرَضْنَا الاْ ?َمَانَة و يا آنجا كه ميفرمايد: فَقَالَ لَهَا وَ لِلاْ ?َرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَآ أَتَيْنَا طَـآئِعِينَ;(فصلت،11) به آن ]آسمانِ بصورت دود[ و به زمين دستور داد: خواه يا ناخواه بياييد. آن دو گفتند: فرمانپذير آمديم.(ر.ك: (حشر، 21)، (بقره، 74)، (مريم،90)، (ابراهيم، 46)، (فصلت، 21)، (زلزال،4ـ5).)

همه اين آيات به روشني از وجود درك و شعور در سراسر جهان، خبر ميدهد، حال حقيقت اين شعور چگونه است و در چه سطح و پايهاي است؟ براي ما روشن نيست و ليكن همين اندازه ميدانيم كه حدّ آن به قدري نيست كه به مانند انسان بتوانند تعقّلي كنند و راه حق را دريابند و بپيمايند، بلكه در حدّ وجود خودشان است.

دليل عقلي:

در جهان هستي آن چه اصيل و سرچشمة آثار و كمالات است وجود است كه هر نوع فيض معنوي و مادي از آنِ اوست; وجود و هستي در هر مقام و مرتبهاي با علم و شعور و درك، ملازم و توأم است و هر چيزي كه سهمي از وجود و هستي دارد به همان اندازه از علم و شعور سهم خواهد داشت.(ر.ك: اسفار، صدرالدين محمد الشيرازي (صدرالمتألهين، ج 1، ص 118; ج 6، ص 139و140.)

و هر چه وجود چيزي به ماده و ماديات بيشتر الفت داشته باشد سهم كمتري از علم و شعور را داراست.(براي آگاهي بيشتر رجوع كنيد: مفاهيم القرآن (في معالم التوحيد في القرآن)، آيت الله سبحاني، ج 1، ص 208ـ238، انتشارات توحيد / منشور جاويد، همان، ج 2، ص 85ـ110، توحيد.)